Dabrovi se vraćaju na svoja staništa
Dabrovi (Castor fiber) su naši najkrupniji glodari, teški većinom oko 20 kg, a dugi oko 1 m. Dabrovi vode poluvodeni način života, iako djeluju nespretno, jako su dobri plivači i ronioci, te mogu ostati pod vodom do 15 minuta. Za razliku od sjevernoameričkog dabra (Castor canadensis) koji živi u kolonijama od preko 100 jedinki, evropski dabar živi u porodicama od 3 do 5 jediniki. Dabar je biljojed i jede drvenaste vrste (jasiku, vrbe, jasen, hrast, brezu itd.), zatim vodene biljke, trave, žbunaste vrste i sl. Iako ljudi smatraju da se brzo razmnožavaju, za razliku od sitnih glodara poput miševa i voluharica, dabar polno sazrije tek nakon 3 godine i jedan roditeljski par ima jedno leglo godišnje sa većinom 2 – 3 mladunca. Najaktivniji je tokom noći, a pored vida ima dobro razvijen sluh. Veličina teritorije se većinom izražava prema zauzetoj dužini riječnog toka i iznosi u prosjeku oko 2,5 km, ali i do 13 km. Naš dabar većinom pravi jazbine u riječnim obalama, ali i jazbine od granja i drveća u vodi, dok brane koje pravi održavaju dovoljno visok nivo vode koji štiti ulaz u jazbinu. Prirodno stanište su manje rijeke, potoci i jezera, ali i kanali i vještačka jezera ako su dobro obrasli vegetacijom.
Prvobitno su nastanjivali močvarne i šumovite predjele oko rijeka i drugih vodenih površina širom Bosne i Hercegovine. Neki od ranijih zapisa o ovoj životinji u BiH potiču iz 19. vijeka, te neki foslini nalazi, kao i nazivi mjesta i lokaliteta upućuju na njegovo prisustvo kod nas. Nažalost, dabar je zbog prekomjernog izlova širom Evrope nestao sa brojnih područja u 18. i 19. vijeku, pa tako i sa prostora BiH. Reintrodukcija, odnosno ponovno naseljavanje, dabra krenulo je u Evropi početkom 20. vijeka. U Bosni i Hercegovini prvo naseljavanje dabrova od strane čovjeka sprovedeno je na rijeci Semešnici kod Donjeg Vakufa u organizaciji Udruženja šumarskih inžinjera i tehničara, a zatim i u rijeci Sokočnici kod Šipova. Prvo naseljavanje dvadesetak dabrova iz Njemačke u Semešnicu sprovedeno je 2005. godine, a u susjednim zemljama u Hrvatskoj 1996., u Srbiji 2004. godine. Danas, tokom naših terenskih istraživanja, brojnih podataka drugih istraživanja, te povremenih posmatranja lovaca, ribolovaca ili ljubitelja prirode imamo podatke o prisustvu dabra duž Vrbasa i na Vrbanji, zatim na Uni, Sani i njihovim pritokama, u Potkozarju, na Ukrini, Savi i Bosni sa pritokama, Drini i mnogim drugim lokacijama. Postoje podaci za širenje populacija po Posavini iz Hrvatske, a u istočnoj BiH iz Srbije, ali tek dobro osmišljenim monitoringom moguće je utvrditi pravce kretanja naših, srbijanskih i hrvatskih reintrodukovanih populacija.
Brane i jazbine nemaju značajan efekat na migracije riba, nego čak imaju povoljan uticaj na širenje nekih vrsta vodenih insekata, puževa, vodozemaca i riba, te sa njihovih njima predatorskih vrsta tj. vrsta koje se njima hrane poput vodenih ptica (divlje patke, čaplje, rode, ptice grabljivice itd.), kao i vidre, voluharica i druge vrste. Plavljenje pomaže širenju vodenih vrsta drvenastih i zeljastih biljaka, širenju njihovog sjemena i prirodnom rastu mladih izbojaka vrba, topola, hrasta, jarebike itd. Prema tome, posmatrano sa ekološkog aspekta, dabar je izuzetno koristan jer povećava brojnost populacija drugih divljih životinja i povećava površinu prirodnih vlažnih staništa koja inače nestaju.
Osim krupnih zvijeri u prirodi teško da imaju pravih neprjatelja. Najveći neprijatelj dabra uopšte svakako je čovjek. Razlozi nestanka dabra su mnogobrojni. Neki od njih su izlov zbog korišćenja mesa, masti i krzna, te sekreta podrepnih žlijezda tzv. kastoreum, koji sadrži salicilnu kiselinu koja je glavni sastojak aspirina. Vjerovalo se u ljekovita svojstva njegovog mesa i organa, a nekontrolisano se izlovljavao i za vrijeme posta, jer se smatralo da spada u posnu hranu zbog života u vodi i ishrane biljem… S obzirom na osjetljivost i prisutvo čovjeka, razmnožavanje i dabrovu izraženu teritorijalnost, nema riječi o nekakvom prenamnožavanju dabra na našim prostorima. Savremeniji problemi njegovog opstanka su krivolov, uznemiravanje i stradavanje u saobraćaju, što i danas na mnogo lokaliteta predstavlja problem za preživljavanje dabra u Bosni i Hercegovini.
Dobro planiranom reintrodukcijom i praćenjem populacija na terenu može se izbjeći dosta konflikata sa ovom životinjom. Problem može postojati samo ako je teritorija dabrova u blizini npr. voćnjaka, ili ako su ljudi neupućeni u način života dabra i preplašeni iz neznanja. Dabar jeste pitoma životinja i djeluje jako simpatično, pa iako su izuzetno rijetki, ipak postoje pojedinačni opisani napadi dabra na čovjeka u prirodi, tako da dabrove ne treba uznemiravati ni proganjati ukoliko primijetite njegovo prisustvo.
S obzirom da se smatra iščezlom vrstom nije naveden na Crvenoj listi Rep. Srpske, a na Crvenoj listi FBiH naveden je sa statusom vrste „iščezle u divljini“. U Zakonu o lovstvu Rep. Srpske naveden je kao stalno zaštićena divljač, dok se u Zakonu o lovstvu FBiH lovostajem zaštićena divljač.
Naši terenski podaci su u fazi obrade i konstanog dopunjavanja, pa je trenutno teško navesti brojnost BiH populacije, i za tu vrstu istraživanja treba izdvojiti mnogo vremena i sredstava. Biolozi našeg udruženja zajedno sa biolozima Muzeja u Doboju obavili su nekoliko terenskih obilazaka u Posavini te su tim prilikama nastale i fotografija aktivnosti dabra iz okoline Doboja i fotografija ubijenog dabra iz okoline Šamca na rijeci Bosni, najvjerovatnije stradalog tokom krivolova.
Autori: Jovica Sjeničić & Slaviša Stjepanović
